დავა ურბანული დაგეგმარების ნაკლოვანებებსა და უპირატესობებზე

დავა ურბანული დაგეგმარების ნაკლოვანებებსა და უპირატესობებზე

რიჩარდ ე. კლოსტერმანი

თარგმანი მომზადებულია კავკასიური სახლისა და International Alert-ის პროექტის ფარგლებში „ახალგაზრდული სამოქალაქო დიალოგის ინიციატივა”.
თარგმნა ალექსი იასაშვილმა

მთავრობათა ოფიციალური მცდელობები – დაეგეგმათ და მიმართულება მიეცათ სოციალური ცვლილებებისთვის ყოველთვის აზრთა სხვადასხვაობას იწვევდნენ. თუმცა დაგეგმარებამ საჯარო და აკადემიური ყურადღების ზენიტს 1930-იან 1940-იანი წლების „დიდი დებატების“ პერიოდში მიაღწია სამთავრობო დაგეგმარების ისეთ მომხრეებს შორის, როგორიც კარლ მანჰეიმი, რექსფორდ ტუგველი და ბარბარა ვუტონია და, მეორე მხრივ, „თავისუფალი“ ბაზრისა და Laissez-faire პრინციპის დამცველებს ფრიდრიხ ჰეიეკსა და ლუდვიგ ვონ მაისს შორის. 1950-იანი წლებისთვის დებატები, ერთი შეხედვით, შეწყდა: მთავარი კითხვები იმაზე, თუ რამდენად სასურველი და განხორციელებადი იყო დაგეგმარება, ჩაანაცვლა უფრო კონკრეტულმა საკითხებმა, რომლებიც კონკრეტულად დაგეგმარების მეთოდებსა და საზოგადოების მიზნების მიღწევის ალტერნატიულ ინსტიტუციურ სტრუქტურებს შეეხებოდა. დაგეგმარების ადგილს თანამედროვე საზოგადოებაში თითქოს არაფერი ემუქრებოდა: დარჩენილი იყო კითხვები მხოლოდ იმის თაობაზე, თუ ვის უნდა დაეგეგმა, რა მიზნით, რა პირობებში და რა საშუალებებით.
დიდ ბრიტანეთში, აშშ-სა და დასავლეთის სხვა საზოგადოებებში ბოლო პერიოდში განვითარებულმა მოვლენებმა დაგეგმარების სტატუსი კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა და აჩვენა, რომ „დიდი დებატები“ არ დასრულებულა. ბრიტანეთსა და შეერთებულ შტატებში დაგეგმარებისკენ მიმართული სახელმწიფო ძალისხმევა შეჩერდა და საჯარო დღის წესრიგი კონცენტრირდა დერეგულაციაზე, პრივატიზაციაზე, ურბანულ სამეწარმეო ზონებსა და რიგ სხვა შეთავაზებებზე იმისათვის, რომ შეიზღუდოს მთავრობის როლი ეკონომიკურ საქმიანობაში. დაგეგმარების მიმართულებით სულ უფრო ხშირად ისმოდა საჯარო კრიტიკა პრესაში, აკადემიურ ლიტერატურაში, ასევე პარლამენტისა და კონგრესის გამოსვლებში. დაგეგმარების უმაღლესი განათლების კურსებზე ჩარიცხვების რაოდენობა დრამატულად დაეცა და ამ მიმართულებით მთავრობის დანახარჯებიც მსოფლიოს ირგვლივ შემცირდა, ასევე ყველა დონეზე მნიშვნელოვანად შემცირა დაგეგმარების პროფესიის მქონე პირთა მიერ სამუშაო ადგილის პოვნის შესაძლებლობები. უფრო ძირეულ დონეზე, პრაქტიკოსები, სტუდენტები და აკადემიკოსები სულ უფრო მეტად უყურებენ დაგეგმარებას, როგორც უბრალოდ ფულის შოვნის საშუალებას და იგნორირებას უკეთებენ იმ ფაქტს, რომ ეს შეიძლება, წარმოადგენდეს პროფესიას, რომელიც ადამიანის პროფესიულ ცხოვრებას რაღაც უზენაეს მიზანს შესძენს.
ამგვარ გარემოში აუცილებელია საფუძვლებთან დაბრუნება, რათა თანამედროვე ინდუსტრიულ კონტექსტში დაგეგმარების უპირატესობები და ნაკლოვანებები გამოვაჩინოთ. ამ სტატიაში კრიტიკულად გაანალიზდება ორი ტიპის არგუმენტი, რომელიც ორ მხარეს ალესილი რიტორიკული მახვილივით გამოიყენებოდა, რათა დაეცვათ და გაეკრიტიკებინათ სახელმწიფოს დაგეგმარების მიმართ გაწეული ძალისხმევა და ასევე განვიხილავთ იმ გავლენებს, რაც ამ არგუმენტებმა დაგეგმარებაზე იქონიეს 1980-იანი წლებში და მის შემგომ. ეს ანალიზი მოიცავს მთავრობათა მხოლოდ ოფიციალურ მცდელობებს ადგილობრივ და რეგიონულ დონეზე, იმისათვის, რომ სასურველ მიზანს მიაღწიოს და გადაჭრას ახალი პრობლემები რთულ კონტექსტში ან რასაც ბრიტანეთში მოიხსენიებენ, როგორც „ქალაქისა და სოფლის დაგეგმარებას“, ხოლო ამერიკაში „საქალაქო და რეგიონულ დაგეგმარებად“. ამგვარად, ის არგუმენტები, რომელთაც აქ განვიხილავთ მაინცდამაინც არ შეესაბამება ეროვნულ, ეკონომიკურ ან კერძო პირების და ორგანიზაციების მიერ განხორციელებულ დაგეგმარებას. ასევე არ იქნება გათვალისწინებული დაგეგმარების იურიდიული არგუმენტებიც, კერძოდ კონსტიტუციური ან ჩვეულებითი სამართლის კონტექსტი ან მანჰაიმის მსგავსი არგუმენტები, რომლთაც თანამედროვე პოლიტიკურ დებატებზე მცირე გავლენა იქონიეს.

ეკონომიკური არგუმენტები

თანამდევროვე დაგეგმარების არგუმენტების უგულულებელყოფას, რეგულაციების შემცირებასა და მთავრობის ზომის შეზღუდვას თან ახლავს მოწოდებები რომ ორინეტირი იყოს უფრო მეტად კერძო მეწარმეობასა და კონკურენტულ საბაზრო ძალებზე. ხშირად კამათობენ იმაზე, რომ სამთავრობო რეგულაცია და დაგეგმარება არაა საჭარიო და ეს საზიანოცაა, რადგან ზღუდავს სამეწარმეო ინიციატივას, აბრკოლებს ინოვაციას და ამგვარად ეკონომიკისთვის არასაჭირო ფინანსური და ადმინისტრაციული ტვირთია.

ამ არგუმენტების ისტორიული საფუძვლები ადამ სმიტის, ჯონ სტიუარტ მილის და კლასიკური ლიბერალური ტრადიციის სხვა მიმდევართა შეხედულებებში უნდა ვეძებოთ. ეს ავტორები ყურადღებას ამახვილებდნენ ინდივიდუალურ თავისუფლებაზე, ბაზრის „არაპიროვნულ“ ძალებსა და კანონის უზენაესობაზე. ისინი საზოგადოების ეკონომიკურ საქმეებში სახელმწიფოს მინიმალური ჩარევის მოწოდებებით გამოდიოდნენ, რათა დაცული ყოფილიყო პიროვნული თავისუფლებები და მოქმედებისა და არჩევანის თავისუფლებები უზრუნველყოფილიყო. პრაგმატული კუთხით ისინი ამტკიცებდნენ, რომ შესაძლებელია კონკურენტულ ბაზრებზე დაყრდნობა იმისათვის, რომ მოხდეს ინდივიდთა კოორდინირება, შეიქმნას ინიციატივები ინდივიდუალური მოქმედებებისთვის და მოხდეს იმ საქონლითა და სერვისებით უზრუნველოყოფა, რაც საზოგადოებას სჭირდება, იმ რაოდენობით, რაც სურს და იმ ფასებში რისი გადახდისთვისაც მზად არის.

ამის საფუძველზე, თანამედროვე ნეოკლასიკოსმა ეკონომისტებმა მათემატიკურად აჩვენეს, რომ ბაზრებს თეორიულად შუძლიათ საზოგადოებრივი რესურსების ეფექტურად განაწილება. თუმცა, რესურსების თავდაპირველი გადანაწილების ფონზე, ამ რესურსების ბაზრის მიერ გენერირებული განაწილება ვერ გააუმჯობესებს ცალკეულ პირთა მდგომარეობას ისე, რომ იმავდროულად არ მოხდეს სხვა პირთა მდგომარეობის გაუარესება. ამის მიუხედავად, პარეტო ოპტიმალური განაწილება მოხდება მხოლოდ იდეალურად კონკურენტულ ბაზრებში, რომლებშიც აკმაყოფილებენ შემდეგ პირობებს: (1) არსებობენ დიდი რაოდენობით მყიდველები და გამყიდველები, რომლებიც ვაჭრობენ იდენტური ტიპის საქონლითა და სერვისით; (2) მყიდველებსა და გამყიდველებს გააჩნიათ საკმარისი ინფორმაცია რაციონალური საბაზრო არჩევნის გასაკეთებლად (3) მომხმარებლთა არჩევანზე სხვათა პრეფერენციები გავლენას არ ახდენს (4) ინდივიდები მხოლოდ მოგების მაქსიმიზაციისკენ მიისწაფვიან (5) წარმოებისთვის, შრომისა და მოხმარებისთვის იდეალური მობილობა არსებობს.

რეალური ბაზრები და ეკონომისტების იდეალური კონკურენციის ბაზრებს შორის არსებული უამრავი აშკარა განსხვავება ამართლებს მთავრობთა რიგ ქმედებებს, რომლებიც სრულ შესბამისობაშია კერძო საკუთრებასთან, ინდივიდუალურ თავისუფლებასა და დეცენტრალიზებულ საბაზრო არჩევანთან. იქიდან გამომდინარე, რომ არსებობს საჭიროება, მოხდეს საბაზო კონკურენციის გაზრდა და ინფორმირებული სამომხმარებლო არჩევანის გაკეთების ხელშეწყობა იმ გარემოში, რომელიც დიდი მულტინაციონალური ფირმები და მასობრივი რეკლამებია, გამართლებულია შეზღუდვები ვაჭრობის შემზღუდავ კომბინაციებებზე და ისეთ რეკლამებზე, რომელთაც მომხმარებელი შეცდომაში შეჰყავს. ინდიკატური დაგეგმვა ეროვნულ დონეზე საფრანგეთში, ისევე, როგორც სხვა ქვეყვებში, მსგავსად შეიძლება იყოს გამართლებული, ვინაიდან ის უზრუნველყოფს რაციონალური საბაზრო გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ინფორმაციის მიწოდებას. ამის მსგავსად, გამართლებულია იმ მუნიციპალური საინფორმაციო სისტემების მუშაობაც, რომელიც გრძელვადიან ეკონომიკურ პროგნოზებს აქვეყნებს, ვინაიდან ისიც ინფორმირებული საბაზრო გადაწყვეტილებების მიღებას უწყობს ხელს იმ მიმართულებით, სადაც ინფორმაცია რთული მოსაპოვებელია, შეზღუდულია გამოცდილების დონე და შეცდომები განსაკუთრებულად ძვირი შეიძლება, დაჯდეს.

რაც ყველაზე მთავარია, როგორც კლასიკოსი, ისე ნეოკლასიკოსი ეკონომისტები აღიარებენ, რომ თვით იდეალურად კონკურენტული ბაზრებიც მოითხოვს სამთავრობო ჩარევას „საბაზრო ჩავარდნების“ გამოსასწორებლად, რომელიც ეხება (1) საქონლის საჯარო ან კოლექტიურ მოხმარებას (2) გარეგან ფაქტორებსა და გადაღვრის (spill-over) ეფექტებს (3). „პატიმრის დილემის მსგავს სიტუაციებსა“ და დისტრიბუციასთან დაკავშირებულ საკითხებს.

საჯარო სიკეთეები

საჯარო სიკეთეები ორი ტექნიკური მახასიათებლით განისაზღვრება (1) იმგვარი „შეერთებული“ ან „არაკონკურენტული“ მოხმარება, რომლის პირობებშიც იგი ერთბაშად ერთზე მეტი ადამიანის მიერ შეიძლება იქნეს გამოყენებული და (2) გამოყოფის ან განაწილების შესაძლებლობის არქონა, ისე, რომ რთულია და ზოგიერთ შემთხვევაში შეუძლებელიც, რომ სათანადოდ განისაზღვროს საკუთრების უფლება ან მომხმარებლის დაშვება შეიზღუდოს. კერძო საქონელი ისეთი, როგორიცაა ვაშლი, პური და „ნორმალური“ სამომხმარებლო საქონლის უმეტესობა – აქედან არც ერთ მახასიათებელს არ ფლობს, წარმოების შემდგომ ისინი შეიძლება მხოლოდ ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთი პირის მიერ იქნეს მოხმარებული. ამგვარად, მარტივია ამ საქონელზე წვდომა და მისი გამოყენებისთვის ფასის მოთხოვნა. მეორე მხრივ, საზოგადო სიკეთეები, ისეთი როგორიცაა კონცერტები ღია ცის ქვეშ, სატელევიზიო მაუწყებლობა, ჯანსაღი და სასიამოვნო გარემო ერთდროულად აძლევს სარგებელს ერთზე მეტად ინდივიდს, ვინაიდან ერთის მიერ სარგელობა არ უშლის ხელს მეორეს (გამონაკლისია გადატვირთულობის ეფექტი). ამგვარად, ამ ტიპის საქონელზე წვდომის გაკონტროლება ან ძალიან რთულია (უნდა დამონტაჟდეს სკრამბლერები, რათა შეიზღუდოს წვდომა სატელევიზიო მაუწყებლობაზე) ან საერთოდაც შეუძლებელი (სუფთა ჰაერი) იყოს.

კონკურენრულ ბაზრებს შეუძლიათ, ეფექტურად გაანაწილონ ის კერძო საქონელი, რომელიც შეიძლება, გამოყენებული იქნეს, თუ მოხდება მისი შეძენა; შესაბამისად, ის ფასები, რომელთა გადახდისთვისაც ინდივიდები მზად არიან ალტერნატიული საქონლის შესაძენად, ზუსტად ასახავს მათ პრეფერენციებს ამ საქონლის მიმართ. მაგალითად, საზოგადო სიკეთის შემთხვევაში ის სარგებელი, რასაც თითოეული ინდივიდი იღებს, დამოკიდებულია ამ სიკეთის მთლიან მიწოდებაზე და არა მათ მიერ მის წამოებაში შეტანილ წვლილზე. ამგვარად, ისეთი ნებაყოფლობითი საბაზრო კონტიბუციების გადახდის შემთხვევაში, როგორიცაა მაგალითად, გარემოს დაცვა, ინდივიდს შეუძლია შემცირებულად წარმოაჩინოს მისი რეალური პრეფერენცია გარემოს ხარისხთან მიმართებაში, იმ გათვლით, რომ სხვები განაგრძნობენ მის დაცვაზე ზრუნვას – რაც მათ თავად პასუხისმგებლობის აღების გარეშე საჯარო სიკეთეებით სარგებლობის საშუალებას მისცემს, ისე, რომ ისიამოვნონ სასიამოვნო გარემოთი ყოველგვარი პიროვნული დანახარჯების გარეშე. რა თქმა უნდა, თუ ყველა ასე მოიქცეოდა, ის თანხა, რაც გარემოს ადეკვატურად დაცვისთვისაა საჭიროა, აღარ იარსებებდა. შესაძლოა, ადამიანებმა ასევე არასათანადოდ შეაფასონ სხვათა მზადყოფნა – წვლილი შეიტანონ და ზედმეტი გადაიხადონ, აქედან გამომდინარე, მათ რჩებათ მეტი საჯარო სიკეთე და ნაკლები კერძო საქონელი, რაც მათ სინამდვილეში სჭირდებათ. ორივე შემთხვევაში, ადამიანთა აკუმულირებული საბაზრო პრეფერენციები ზუსტად არ ასახავს ალტერნატიული საჯარო და კერძო საქონლის მიმართ მათ ინდივიდუალურ ან სოციალურ პრეფერენციებს – უხილავი ხელი მოუქნელია.
იგივე არგუმენტები შეიძლება გამოვიყენობით ისეთი კვაზი-საჯარო სქონლით უზრუნველყოფის შემთხვევებში, როგორიცაა: განათლება, საჯარო ჯანდაცვის პროგრამები, სანტრასპორტო საშუალებები, პოლიცია და სახანძრო დაცვა, რომელიც გამოსადეგია როგორც კონკრეტული პირსთვის ისე მთლიანი საზოგადოებისთვის. აქედან გამომდინარე, საჯარო საქონელი შესაძლებელია, საჯარო შესყიდვების 96%–ზე მეტისა და სამთავრობო აქტივობების შეუზღუდავი რაოდენობის გასამართლებლად იქნეს გამოყენებული.

გარე ფაქტორები

საჯარო სიკეთის კონცეფციასთან მჭიროდაა დაკავშირებული გარე ფაქტორერები ან წარმოებისა და მოხმარების გადაღვრის ეფექტები, რომლებიც ნებაყოფლობითი საბაზრო გაცვლის პროცესში არ არის ხოლმე გათვალისწინებული. ამის კლასიკური მაგალითია გარემოს დამაბინძურებელი ინდუსტრიული საწამო, რომელიც ესთეტიკურ და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ დანახარჯებს უქმნის მეზობელ ფირმებს და იმ ინდივიდებს, რომლებიც არ არიან გათვალისწინებული წარმოების დანახარჯებში. მსგავსი ტიპის გადაღვრის ეფექტს აქვს ადგილი მიწის დეველოპერების შემთხვევაში, რომელთაც მარტივად შეუძლიათ იგნორირება გაუკეთონ გადატვირთულობას, ხმაურსა და პირად სივცეში შეჭრას, რასაც მაღალი ინტენსივობით მომუშავე დეველოპერები მათი მეზობელი მიწათმფლობელებისთვის წარმოშობენ. პოლიტიური გარე ეკონომიკა უკავშირდება მიწის ფასის ზრდას, რაც ახალი სატრანსპორტო კავშირების აშენებას და სხვა მსხვილმასშტაბიან გაუმჯობესებას უკავშირდება და რასაც მიწათმფლობელები კომპენსაციის გარეშე იღებენ.
იგივე შეიძლება ითქვას საჯარო სიკეთეების შემთხვევაში, ვინაიდან გარე ფაქტორებთან დაკავშირებით საჯარო და კერძო დანახარჯებსა და სარგებელს შორის განსხვავების გამო ყველაზე კონკურენტული ბაზრებიც კი არასათანადოდ ანაწილებენ საჯარო სიკეთეებსა და მომსახურებას. მოგების მაქსიმიზაციაზე მომუშაშვე ფირმებს, რომლებსაც მხოლოდ ის აღელვებთ, რომ მაქსიმალურად დიდი შემოსავალი მიიღონ და დანახარჯები გააკონტროლონ, ახალისებენ წარმოების გასაზრდელად, მიუხედავად იმისა, რომ ამის თანდმევი გარე ნეგატიური შედეგები ბევრად აღემატება შემოსავლის ნებისმიერ მატებას, ვინაიდან გარე, სოციალური დანახარჯები წარმოების დანახარჯებში არ აისახება. ამის მსგავსად უბნების გალამაზება და მსგავსი ტიპი პროექტები არასაკმარისად ხორციელდება, რადგან კერძო მეწარმეები სრულად ვერ იღებენ მათი ქმედებების შესაბამის ეკონომიკურ სარგებელს. ორივე შემთხვევაში „უხილავი ხელი“ ვერ ახერხებს, შესაფერისად ასახოს საზოგადოების წევრთა სურვილები და საჭიროებები.

პატიმრის დილემის პირობები

მსგავს სირთულეებთან გვაქვს საქმე ისეთ პირობებში, როდესაც ინდივიდის სწრაფვა, რომ საკუთარი ინტერესები დაიკმაყოფილოს, არ ქმნის პირობებს, რომ მივიღოთ ოპტიმალური შედეგები საზოგადოებისთვის ან თავად ინდივიდისთვის. მაგალითად, ავიღოთ სიტუაცია, რომელშიც შესაძლოა, ბინის გამქირავებლები აღმოჩნდნენ ისეთ უბანში, რომლის მდგომარეობაც უარესდება. გამქირავებელმა უნდა გადაწყვიტოს, გააუმჯობესოს მის მიერ გაქირავებული ქონება, თუ სხვაგან მოახდინოს ფულის ინვესტირება. თუ ერთი გამქირავებელი გაამჯობესებს თავის საკუთრებას, ხოლო სხვა – არა, მაშინ უბნის რეგრესი გაგრძელდება, შესაბამისად, ინვესტირება ფინასურად გაუმართლებელი ხდება. მეორე მხრივ, თუ გამქირავებელი არ მოახდენს ინვისტირებას თავისი საკუთრების გაუმჯობესებაში, ხოლო სხვები ამას გააკეთებენ, უბნის ზოგადი გაუმჯობესება გამქირავებელს საშუალებას მისცემს, რომ ქირა გაზარდოს ისე, რომ ამისთვის ინვესტირება არ დასჭირდეს. შედეგად, თითოეული ინდივიდის ინტერესებშია, რომ არაფერი გააუმჯობესოს, ხოლო თუ ყველა ამას გააკეთებს უბნის მდგომარეობა გააგრძელებს გაუარესებას, რაც სიტუაციას ყველასთვის გააფუჭებს. ამგვარი გარდაუვალი ლოგიკით კონკურენტული ბაზრები გადამეტებულად იყენებენ საერთო გაერთიანებულ რესურსებს, რომლის მიწოდება შეზღუდულია და, ამავდროულად, თავისუფლადაა ხელმისაწვდომი, მაგალითად ველური ბუნება და ჯანსაღი გარემო.

ამ შემთხვევაში, საზოგადო სიკეთეებსა და გარე ფაქტორებთან მიმართებაში მდგომარება ინდივიდუალურ ქმედებებს შორის ურთიერთდამოკიდებულებაში და ამის ინდივიდალურ და სოციალურ სარგებელსა და დანახარჯებს შორის არსებულ თანმდევ აცდენაშია. სამივე შემთხვევაში ერთდაერთი გამოსავალი მთავრობის მოქმედებაა, რათა გაუმკლავდეს საჯარო და გარე შედეგებს, რაც იგნორირებულია ინდივიდუალური მოგებისკენ სწრაფვის პროცესში. რეგრესირებადი უბნების შემთხვევაში პრობლების მოგვარების გზას შეიძლება წარმოადგენდეს სავალდებულო სამშენებლო კოდექსები, საჯარო შესყიდვები და „შეფუთვა“ – ეს წარმოადგენს უბნების გარეგნულ წაახალისებას კერძო ინვესტიციებისთვის.

დისტრიბუციასთან დაკავშირებული საკითხები

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეკონომისტებმა აჩვენეს, რომ რესურსების თავდაპირველი განაწილების გამო იდეალურად კონკურენტული ბაზრებიც იმგვარად გაანაწილებენ ამ რესურსებს , რომ ვერავინ მიიღებს მოგებას სხვისთვის ზიანის მიყენების გარეშე. თუმცა არც თავდაპირველი და არც საბოლოო განაწილება არ უნდა იყოს გაგებული, როგორც ოპტიმალური. ორივე მათგანი დიდწილად თანდაყოლილი სიმდიდრით, ტალანტით ან ბრმა იღბლითაა განპირობებული და ქვეყნებს შორის შესაძლოა, განსხვავებული სიტუაცია არსებობდეს, დაწყებული ქვეყნებიდან, სადაც იდეალური თანასწორობაა და დამთავრებული ისეთებით, სადაც უზარმაზარი სიმდიდრე და უკიდურესი სიღარიბეა. მხოლოდ ეკონომიკური ეფექტიანობა არაა საკმარისი იმის განსასაზღვრად, თუ რომელი ქვეყანაა მეორეზე რაიმე მხრივ უკეთესი. შედეგად, იმის გათვალისწინებით, რომ არსებობს კონსენსუსი რესურსების შესაფერის განაწილებაზე, რომლის თანახმადაც, მაგალითად, ყველა ბავშვმა უნდა მიიღოს საკმარისი რაოდენობის საკვები, ხოლო მოხუცებს საჭიროა ვინმემ მოუაროს, გამართლებულია სამთავრობო გადასახადების აკრეფა და შემოსავლების ტრანსფერი იმისათვის, რომ ეს მიზნები მიღწეული იქნას ბაზრის მუშაობაში მინიმალური ჩარევით.

ეკონომიკური არგუმენტების მნიშვნელობა

ზემოთ მოცემულ განხილვაში გამოიყო მთავრობის რიგი ფუნქციები, რომლებიც სრულ თანხვედრაშია მომხმარებლის სუვერენიტეტთან, წარმოებასა და ვაჭრობაში პიროვნულ თავისუფლებასა და დეცენტრალიზებულ საბაზრო არჩევანთან. თითოეული ეს ფუნქცია დაგეგმარების თანამედროვე პრაქტიკის ძირითად მიმართულებებს ამართლებს: პირველ რიგში, ესაა საჭირო ინფორმაციის მიწოდება ინდიკატორული დაგეგმარებით ინფორმირებული საბაზრო არჩევანის გასაკეთებლად, ურბანული საინფორმაციო სისტემების განვითარება და მოსახლეობის, ეკონომიკისა და მიწათსარგებლობის გრძელვადიანი პროექტების მომზადება; მეორე ეხება საჯარო სიკეთეებით უზრუნველყოფას, სატრანსპორტო, გარემოსდაცვითი და ეკონომიკური განვითარების დაგეგმვით; მესამე შეეხება გარე ფაქტორების კონტროლსა და პატიმრის დილემის პირობების მოგვარებას, რომელიც უბრანული განახლებით, დასახლებების განვითარებითა და ბუნებრივი რესურსების დაგეგმარებით ხორციელდება ისევე, როგორც ტრადიციული მიწის რეგულაციის მექანიზმებით; ბოლოს, ჯანდაცვის, საცხოვრისისა და სხვა ტიპის სოციალური დაგემარება, რათა აღმოიფხვრას უთანასწორობა საბაზისო სოციალური სიკეთეებისა და სერვისების განაწილებისას. მთავრობის კონკრეტული ნაბიჯები, რომელიც მიმართულია მიწათსარგებლობის ტიპებს შორის კონფლიქტის აღმოფხვრივსკენ, კერძო და საჯარო ინფრასტრუქტურის განვითარების კოორდინაციისკენ, თავისუფალი სივრცეებისა და ისტორიული ნაგებობების შენარჩუნებისკენ და ამჟამინდელი ქმედებების გრძელვადიანი შედეგების ანალიზისისკენ, ასევე შეიძლება მსგავსი ფორმით გამართლდეს, როგორც ქალაქის ფიზიკურ განვითარებაში გამოვლენილი საბაზრო ნაკლოვანებების აღმოსაფხვრელი აუცილებლობა.

აღსანიშნავია, რომ საბაზრო საზოგადოებაში მთავრობის დაგეგმარების გამართლების აუცილებლობის მიუხედავად, ეს არგუმენტები ამისთავის არასაკმარისია. ეს სიმართლეა, პირველ რიგში იმიტომ, რომ ის ქმედებები, რომლებზეც მთავრობაა პასუხისმგებელი, საბაზო ეკონომიკებში არანაირ კავშირში არაა დაგემარებასთან. მთავრობის გადაწყვეტილებები, რომლებიც საჯარო სიკეთეების უზრუნველყოფას, გარე ფაქტორების კონტროლს და სხვა საკითხებს შეეხება, შეიძლება, რამდენიმე გზით მოგვარდეს: პროფესიონალი მგეგმავების მიერ, არჩეული ან დანიშნული საჯარო მოხელეების მიერ უზენაესი მმართველის განკარგულებით ან უბრალო დამთხვევით, რომელსაც კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების პროცესი არ სჭირდება. თუკი დაგეგმარება მხოლოდ მთავრობის ეკონომიკური არგუმენტით უნდა გამართლდეს, მაშინ შეუძლებელია განვასხვაოთ მთავრობის დაგეგმარება და დაუგეგმაობა, ვინაიდან ამ შემთხვევაში „მთავრობა“ არადიფერენცირებულ მასამდე დაიყვანება.

უფრო სიღრმისეულად რომ ითქვას, ბაზრების უუნარობა, რომ საზოგადოებრივი რესურსები ადეკვატურად გაანაწილოს, არ მიანიშნებს იმაზე, რომ მთავრობის უზრუნველყოფა, რეგულაცია ან დაგეგმვა აუცილებელი ან უმჯობესია. სწორად განსაზღვრულმა და ადმინისტრირებულმა სამუშაო სტანდარტებმა, მშენებლობის კოდექსებმა და განვითარების მოთხოვნებმა, შესაძლოა, მიწის უფრო ეფექტიანად აითვისოს, ვიდრე ტრადიციულმა დაგეგმარებამ და ზონირების ტექნიკებმა; ჩამდინარე წყლების ნორმების გამო ჯარიმებმა შესაძლოა, ხშირად უფრო ეფექტურად აკონტროლოს დაბინძურება, ვიდრე ამ სტანდარტების პირდაპირმა აღსრულებამ და წვდომა საჯარო ნაგებობებსა და სერვისებზე შესაძლოა, უფრო თანაბრად იქნეს უზრუნველყოფილი ლიზინგისა და ვაუჩერის სისტემებით, ვიდრე თავად მთავრობის ჩარევით. შესაბამისად, ამ და სხვა სფეროებში დაგეგმარების როლი ფორმალური გეგმების შედგენა კი არა, არამედ კვაზი-ბაზრების შესაბამისი სისტემების დაფუძნება და შენარჩუნება შეიძლება იყოს.

შესაბამისად, არგუმენტები დაგეგმარებაზე საბაზრო ეკონომიკაში არ უნდა იყოს სრულად დაფუძნებული ბაზრების თეორიურ შეზღუდვებზე, რაზეც ზევით ვისაუბრეთ. გავრცელებული უკმაყოფილება, რომელიც თავისუფალ სამეწარმეო სისტემას უკავშირდება, ეფუძნება არა საბაზრო ნაკლოვანებების სხვდასხვა თეორიებს, არამედ მათ უუნარობას, რომ უზრუნველყონ სტაბილური ეკონომიკური ზრდა და საზოგადოების წევრების ადეკვატური ცხოვრების დონე. მეორე მხრივ, დაგეგმარების კრიტიკა არ ხორციელდება ბაზრის თეორიული შეზღუდვების უგულებელყოფით, არამედ იმ რწმენით, რომ შეზღუდვების მიუხედავად, ბაზრები მაინც უფრო ეფექტურები არიან, ვიდრე მთავრობის ცენტრალიზებული კოორდინაციის მცდელობები. შედეგად, დასკვნების გამოტანა თანამედროვე საბაზრო საზოგადოებაში დაგეგმარების მნიშვნელობაზე არ უნდა ხდებოდეს აბსტრაქტულად, პირიქით, დაგეგმარების ეფექტურობა ფრთხილად უნდა შეფასდეს საზოგადოებრივი მიზნების მიღწევის ალტერნატიულ-ინსტიტუციურ მექანიზმებთან მიმართებაში.

პლურალისტური არგუმენტები

დაგეგმარების მომხრე და საწინააღმდეგო სხვა არგუმენტები 1960-იან და 1970-იან წლებში გამოჩნდა, როგორც ზემოთ განხილული ეკონომიკური არგუმენტის დანამატი. ლინდლომი, ვილდავსკი და დაგეგმარების სხვა კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ მთავრობების ქმედებები არ უნდა იყო ნაკარნახები მსხვილმასშტაბიანი დაგეგმარებით ან ყოვლისმომცველი კოორდინაციის მცდელობით, არამედ უნდა მოხდეს არსებული პოლიტიკური ვაჭრობის პროცესზე დამოკიდებულის ზრდა. ამ არგუმენტების საფუძველს წარმოადგენს ეკონომისტების იდეალური კონკურენტული ბაზრის მსგავსი პოლიტიკური ანალოგი, რომლის პირობებში კონკურენცია ფორმალურ და არაფორმალურ ჯგუფებს შორის, რომელთაც განსხვავებული მიზნები და ინტერესები გააჩნიათ, ყველა მნიშვნელოვან საკითხს საჯარო დღის წესრიგში აყენებს, რაც იმის გარანტიას იძლევა, რომ არც ერთი ჯგუფი არ მოახდენს დომინირებას საჯარო არენაზე, შენარჩუნდება პოლიტიკური სტაბილურობა და გაუმჯობესდება ადამიანების ინტელექტუალური და განსჯის უნარები. ამ მოდელით მთავრობას არ გააჩნია დამოუკიდებელი როლი გარდა იმისა, დაამკვიდროს და განამტკიცოს თამაშის წესები და კონკურენტულ ჯგუფებს შორის შემუშავებული პოლიტიკური შესწორებების რატიფიკაცია მოახდინოს. ამგვარად, ივარაუდება, რომ პოლიტიკური კონკურენცია, საბაზრო კონკურენციის მსგავსად, აქრობს მთავრობის დამოუკიდებელი მოქმედების, დაგეგმვისა და კოორდინაციის საჭიროებას.
სამწუხაროდ, პლურალისტული მოდელი იგივე ფუნდამენტურ შეზღუდვებს განიცდის, როგორც იდეალური საბაზრო კონკურენციის ეკონომიკური მოდელი. ისევე, როგორც ბაზრებში დომინირებენ გიგანტური ეროვნული და მულტინაციონალური კონგლომერატები, ასევეა პოლიტიკური არენა დომინირებული ინდივიდებით და ჯგუფებით, რომლებიც იყენებენ მათ წვდომას მთავრობის წევრებსა და ელიტის სხვა წარმომადგენლებზე, რათა დაიცვან საკუთარი სტატუსი, პრივილეგიები, ქონება და უზრუნველყონ, რომ მთავრობამ მათი ინტერესების შესაბამისად იმოქმედოს. განსაკუთრებულად პრივილეგირებულები არიან კორპორატიული და ბიზნეს ლიდერები, რომლებთან თანამშრომლობაც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მთავრობისთვის, რომ შეინარჩუნოს დასაქმების მაღალი დონე და უზრუნველყოს ეკონომიკის სტაბილური ზრდა. შედეგად, მთავრობის წევრები, განსაკუთრებით ადგილობრივ დონეზე, უუნაროები არიან ბიზნესს, როგორც კიდევ ერთი კონკრეტული ინტერესის წარმომადგენელს ისე მოექცნენ და იძულებულები არიან, მასტიმუმილერებელი გარემო შექმნან ბიზნესისთვის ისეთი გზებით, როგორიცაა გადასახადების გაუქმება, დაბალპროცენტიანი სესხები ახალი ინდუსტრიების მოსაზიდად და ცენტრალურ ბიზნეს რაიონებში კომერციული აქტივობების წასახალისება. ამასთან, ჯგუფური გარიგების პროცესში ბიზნესის უნიკალური პოზიციის ხელშეწყობა წარმოადგენს არაღიარებულ თანხმობას ბიზნესის საჭიროებებზე და პრიორიტეტებზე, რაც გაბატონებულია ჩვენს პოლიტიკურ, სამთავრობო პროცესებში, მედიაში, კულტურულ და საგანმათლებლო ინსტიტუტებში.

ამ ჯგუფური გარიგების პროცესიდან სისტემურად არიან გამორიცხულნი უმცირესობები, დაბალი შემოსავლის მქონე პირები და ჯგუფები, რომლებიც დანგრევის პირას არსებულ ურბანულ ცენტრებსა და სანაპიროსთან მდებარე სასოფლო-სამეურნეო რაიონებში ცხოვრობენ, ვინაიდან მათ არ გააჩნიათ საკმარისი დრო, მომზადება, რესურსები, ხელმძღვანელობა, ინფორმაცია ან გამოცდილება, რაც პოლიტიკურ პროცესებში ეფექტურად მონაწილეობისთვის არის საჭირო. ამ ჯგფებს ფაქტობრივად არ გააჩნიათ ხმის უფლება საჯარო პოლიტიკის განსასაზღვრად, რაც მათი გარემოს ფორმირებას ახდენს. აქედან გამომდინარე, ინდივიდის პოლიტიკური ხმის მიმაგრება პოლიტიკურ ძალასა და რესურსებთან უფრო ამწვავებს შემოსავლისა და სიმდიდრის მხრივ არსებულ უთანასწორობას და ვერ ახერხებს ადეკვატური ინფორმაციის მიწოდებას პოლიტიკური გადაწყვეტილების პროცესში.

ჯგუფური ვაჭრობის პროცესი ასევე ვერ ახერხებს, ადეკვატურად უზრუნველყოს ისეთი კოლექტიური სიკეთეები და სერვისები, რომელთაც მცირე სარგებელი გააჩნიათ ადმიანთა დიდი ჯგუფისთვის. პატრა ჯგუფების შემთხვევაში, თითოეული წევრი კოლექტიური სიკეთის საგრძნობ წილს იღებს, შედეგად აშკარად მათ ინტერესებშია, რომ სიკეთეებით უზრუნველყოფა მოხდეს. დიდი ჯგუფების შემთხვევაში კი, ინდივიდუალური მოგება იმდენად მცირე, ხოლო ორგანიზაციული დანახარჯები იმდენად დიდია, რომ არავის პირდაპირ ინტერესში არაა საზოგადო სიკეთით უზრუნველყოფა. შედეგი „მცირეს მიერ ბევრის ექსპლუატაციაა“, რომლის პირობებშიც პატარა ჯგუფებს, ვიწრო და კარგად განსაზღვრული ინტერესებით, ისეთი, როგორიც მაგალითად ექიმები და იურისტები არიან, უფრო ეფექტურად შეუძლიათ ორგანიზება საკუთარი მიზნის მისაღწევად, ვიდრე ეს დიდ ჯგუფებს, მაგალითად, მომხმარებლებს შეუძლიათ, რომელთაც უფრო ფართოდ განსაზღვრული ინტერესები გააჩნიათ. იქიდან გამომდინარე რომ სამთავრობო ძალაუფლება მიმართულია ყველა დაინტერესებული მხარის მიმართ, ხოლო საზოგადოება პოლიტიკის ფორმირებისა და იმპლემენტაციის პროცესიდან გამოთიშულია, პლურალისტური გარიგება სისტემურად უგულებელყოფს იმ გადაღვრის ეფექტს, რაც სამთავრობო ქმედებებსა და პოლიტიკას შეიძლება ჰქონდეს იმ ჯგუფებსა და ინდივიდებზე, რომლებიც გამოთიშულები არიან ამ პროცესიდან.

პლურალისტური გარიგების შეზღუდვები, საბაზრო კონკურენციის შეზღუდვების მსგავსად, დაგეგმვის რიგი ფუნქციების თეოირიულ გამართლებას ახდენს. იღებენ რა ლინდბლომისა და სხვათა კრიტიკას ფართო დაგეგმავსთან მიმართებაში, ზოგიერთი ავტორი გამოდის ინიციატივით, რომ დეგეგმარება ინფორმაციის მიწოდების, ალტერნატიური საჯარო პოლიტიკის ანალიზისა და ჯგუფებს შორის უკეთესი ინტერაქციისთვის საჭირო საფუძვლის იდენტიფიცირების დამატებითი ფუნქციებით იყოს შეზღუდული. ამ შემთხვევაში მიზანი (ისევე როგორც ინდიკატორული დაგეგმარების შემთხვევაში) არსებული დენცეტრალიზებული გადაწყვეტილების მიღების პროცესის გამოსწორებაა უფრო მეტი ინფორმაციის მოპოვებით.

პლურალისტური მოდელი პირდაპირაა ინკორპორირებული მხარდამჭერი დაგეგმარების მიდგომაში, რომელიც უარყოფს ნეიტრალური ღირებულების მქონე „უნიტარული“ გეგმების მომზადებას, რომელიც მთლიანი საზოგადოების ინტერესებს ემსახურება და ამის ნაცვლად მხარს უჭერს „პლურალურისტულ გეგმებს“, რომლებიც ქალაქის ფიზიკურ განვითარებაში ჩართულ ყველა სახის ინტერესს წარმოადგენს, ვინაიდან მხარდამჭერი მგეგმავები აცნობიერებენ სოციალურ პროცესებში არსებულ უთანასწორობას და ისინი ძირითადად საზოდოების ღარიბ და უმცირესობაში მყოფი ნაწილის მხარდამჭერებად მოქმედებენ. ამ მხრივ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია კლივლენდის მგეგმავთა კომისიის ძალისხმევა – მოხდეს კლივლენდის იმ მაცხოვრებელთა არჩევანის გაფართოება, რომლეთაც პატარა არჩევანი აქვთ ან იგი საერთოდ არ გააჩნიათ.

როგორც გამოცდილებამ აჩვენა, მხარდამჭერი დაგეგმარება ბევრ შეზღუდვას იზიარებს პლურალიტულ მოდელთან, რომელსაც იგი ეფუძნება: (1) ურბანული უბნები არ არის უფრო ჰომოგენური და არც უბნის დონეზე ინტერესების განსაზღვრაა უფრო მარტივი, ვიდრე საზოგადოების დონეზე. (2) ჯფუფის ლიდერები არ არიან ჯგუფის წევრთა წარმომადგენლები (3) ვიწროდ განსაზღვრული ინტერესის მხარდაჭერა და სტატუს-კვოს შენარჩუნება უფრო მარტივია, ვიდრე დიფუზიური და ფართოდ გაზიარებულის მხარდაჭერა ან ახალი ალტერნატივების შეთავაზება; (4) საჯარო მოხელებს ისევ არ გააჩნიათ საკმარისი ინფორმაცია ადეკვატური გადაწყვეტილების მისაღებად.

შედეგად, არსებობს ძირეული საჭიროება, იმისათვის, რომ საჯარო სექტორის მგეგმავებმა საზოგადოების გაზიარებული ინტერესების რეპრეზენტირება მოახერხონ და მოახდინონ ინდივიდთა და ჯგუფთა მოქმედებების კოორდინირება და გაითვალისწინონ ამჟამინდელი მოქმედებების გრძელვადიანი შედეგები. ეს არ უნდა გავიგოთ ისე, თითქოს საზოგადოების გაზიარებული ინტერესები ცალკეულ პირთა და ჯგუფთა კერძო ინტერესებზე უპირატესია ან ისე, თითქოს ქმედებათა გრძელვადიანი ეფექტი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე უშუალო, ამჟამინდელი გავლენა. ეს, უბრალოდ, ნიშნავს, რომ ეს მოსაზრებები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პოლიტიკური კუთხით, ვინაიდან მხოლოდ მთავრობას შეუძლია იმის უზრუნველყოფა, რომ ეს მოსაზრებები გათვალისწინებული იყოს. ამის საფუძველზე გაჩნდა ქალაქისა და სოფლის დაგეგმარების ტრადიციული არგუმენტები.
ტრადიციული არგუმენტები

დაგეგმარება, როგორც პროფესია, მე–20 საუკუნის დასაწყისში გამოჩნდა, როგორც რეაქცია არსებულ უკმაყოფილებაზე, რომელიც, თავის მხრივ, გამოწვეული იყო საბაზრო და პოლიტიკური პროცესის გავლენით გამოწვეული ფიზიკური დეგრადირებითა და ინდუსტრიულ ქალაქში გაჩენილი პოლიტიკური კორუფციით. არქიტექტურისა და ლანდშაფტის არქიტექტურის პროფესიის ორგანიზაციულ საფუძვლებზე ასახვა ჰპოვა ადრეულმა შეხედულებებმა დაგეგმარებაზე, როგორც „ქალაქისთვის იმავეს გაკეთებაზე, რასაც არქიტექტურა აკეთებს სახლისთვის“ – აშენებული გარემოს გაუმჯობესება კეთილმოწყობის გასაზრდელად აუცილებელი ფუნქციების განსახორციელებლად; ჯანდაცვის, უსაფრთხოებისა და მოსახერხებელი გარემოს შექმნის ხელშეწყობა. პროფესიის პოლიტიკური საფუძვლები მომდინარეობს შეხედულებებიდან დაგეგმარებაზე, როგორც მმართველობის დამოუკიდებელ „მეოთხე ძალაზე“, რომელიც ხელს უწყობდა საზოგადო ან საჯარო ინტერესის დაწინაურებას ინდივიდებისა და ჯგუფების ვიწრო და კონფლიქტურ ინტერესებზე ზემოთ. სხვები დაგეგმარებას უყურებდნენ, როგორც გაერთიანებულ მესაკუთრეებზე საჯარო და კერძო მიწების გამოყენების შედეგების კოორდინაციის მექანიზმს, რომელიც ზრუნავს ამჟამინდელი ქმედებების სამომავლო შედეგებზე ყოველდღიური ოპერაციული პასუხისმგებლობებისგან დამოუკიდებლად. ამ ყველაფრის უკან მდგომი ლოგიკა იყო ის, რომ პროფესიული გამოცდილების, ინსტრუმენტალური რაციონალიზმისა და სამეცნიერო მეთოდების გაცნობიერებული გამოყენებით შესაძლებელი იქნებოდა ეკონომიკური ზრდის და პოლიტიკური სტაბილურობის უფრო ეფექტურად ხელშეწყობა, ვიდრე ამას ბაზრის დაუგეგმავი ძალები და პოლიტიკური კონკურენცია მოახერხებდა.

დაგეგმარების ტრადიციულ არგუმენტებში შეფარულად ბევრი ის ფორმალური გამართლებებია, რაც ზემოთ უკვე განვიხილეთ. არგუმენტები, რომლის მიხედვით დაგეგმარება მთავრობის დამოუკიდებელი ფუნქციაა კოლექტიური საჯარო ინტერესის ხელშესაწყობად, მსგავსია იმ ეკონომიკური და პლურალისტური არგუმენტებისა, რომელთა მიხედვით მთავრობის ფუნქციაა საჯარო და კოლექტიური მოხმარების საქონელი აწარმოოს. მოწოდებები დაგეგმარებაზე, როგორც ფართო კოორდინაციაზე, ასევე გულისხმობს ინდივიდუალური და ჯგუფური ქმედებების გარეგან ეფექტებთან გამკლავებას. არგუმენტები დაგეგმარებაზე, რომელშიც ამჟამინდელი ქმედებების გრძელვადიან შედეგებზე ზრუნვა იგულისხმება, ასევე აღიარებს უფრო მეტად ინფორმირებული საჯარო პოლიტიკის ფორმირების საჭიროებას. მისი არარსებობის გამო, ყურადღებას იმსახურებს მოსაზრება სამთავრობო და კერძო ქმედებათა მიერ განაწილების შედეგებზე, რომელიც დიდწილად იგნორირებული იყო მგეგმავთა მცედლობებში ხელი შეეწყოთ კოლექტიური საჯარო ინტერესისთვის.

მე–20 საუკუნის შუა პერიოდში იმ სოციალურმა მეცნიერებმა, რომელებიც აკადემიურ მგეგმავთა რიგებს შეუერთდნენ, კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენეს საჯარო სექტორის დაგეგმარებასთან დაკავშირებული ყველა არგუმენტი: მგეგმავთა მოსაზრებები, ფიზიკურ ქალაქთან დაკავშირებული, ზედმეტად შემზღუდავად იქნა მიჩნეული: მათი მოსაზრებები ურბანული განვითარების პროცესთან მიმართებაში მიჩნეული იყო, როგორც პოლიტიკური გულუბრყვილობა; მათი ტექნიკური გადაწყვეტის გზები ასახვას ურბანულ პროტესტანტულ საშუალო კლასის შეხედულებაში ჰპოვებდა; მათ მცდელობებში რომ კოლექტიური საჯარო ინტერესების ხელშეწყობა მოეხდინათ, გამოჩნდა, რომ ისინი ძირითადად სამოქალაქო და ბიზნეს ელიტების საჭიროებებს ემსახურებოდნენ, ხოლო საჯარო და კერძო განვითარების დემოკრატიული ფართო კოორდინაცია ორგანიზაციულად და პოლიტიკურად შეუძლებელი აღმოჩნდა.

ამ კრიტიკას მოჰყვა ახალი კონცეფციები დაგეგმარებზე, როგორც ნეიტრალური ღირებულებების მქონე, პრობლემების იდენტიფიკაციის, მიზნების განსაზღვრის, ანალიზის, იმპლემენტაციისა და შეფასების რაციონალურ პროცესზე. ბოლო წლებში რაციონალური დაგეგმარების მოდელი მკაცრი შეტევის ობიექტი გახდა, ვინაიდან ვერ გაითვალისწინა კერძო და ორგანიზაციული გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ფუნდამენტური შეზღუდვები; დაგეგმარების პრაქტიკის განუყოფელი პოლიტიკური და ეთიკური ბუნება და მისი ორგანიზაციული, სოციალური და ფსიქოლოგიური რეალობები. შედეგად, იმ დროს, როდესაც არსებობს კოლექტიური საქონლის უზრუნველყოფის, გარე ფაქტორებთან გამკლავებისა და სხვა ამგვარი საქმიანობის სოციალური საჭიროებები, დაგეგმარების პროფესიას ამჟამად აკლია ფართოდ მიღებული პროცედურული მოდელი, რათა განსაზღვროს დაგეგმარების პრობლემები და გაამართლოს დაგეგმარების მოგვარების გზები.

მარქსისტული არგუმენტები

ურბანულ განვითარებასთან დაკავშირებით ბოლო პერიოდში გაჩენილმა მარქსისტულმა თეორიებმა ახალი განზომილება გააჩინა დაგეგმარების სასურველობასა და მიზანშეწონილობაზე. მარქსისტული ხედვით, თანამედროვე საზოგადოებაში დაგეგმარების როლის გაგება მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, თუკი ვაღიარებთ თანამედროვე კაპიტალიზმის სტრუქტურას და მის კავშირს ფიზიკურ გარემოსთან. აღნიშნული მტკიცებით, კაპიტალისტური საზოგადოების ფუნდამენტური სოციალური და ეკონომიკური ინსტიტუტები სისტემურად წინა პლანზე აყენებენ მათ ინტერესებს, ვინც საზოგადოების პროდუქტიულ კაპიტალს აკონტროლებენ საზოგადოების დანარჩენი ნაწილის ინტერესების ხარჯზე. სახელმწიფოს ფორმალური მოწყობა ასევე ითვლება, რომ ემსახურება კაპიტალის გრძელვადიან ინტერესებს, ვინაიდან ქმნის და ინარჩუნებს შესაბამის პირობებს კერძო სექტორის მიერ კაპიტალის დაგროვებისთვის, კაპიტალისტთა კლასის გრძელვადიან ინტერესებს უქვემდებარებას მასთან კონფლიქტში მყოფ კაპიტალისთა ფრაქციებს და აკავებს საზოგადოებრივ უთანხმოებას, რომელიც კაპიტალისტურ წესრიგს ემუქრება. ეს ქმედებები გამართლებულია დომინანტური დემოკრატული იდეოლოგიით, რომელიც სახელმწიფოს წარმოაჩენს, როგორც ნეიტრალურ ინსტრუმენტს, რომელიც მთლიანად საზოგადოების ინტერესებს ემსახურება.

მარქსისტების შეხედულებით, ფუნდამენტური სოციალური ძვრები უკეთესობისკენ შესაძლებელია მხოლოდ მშრომელთა კლასის რევოლუციური მოქმედებითა და კაპიტალის სარგებელზე მორგებული ამჟამინდელი სოციალური ინსტიტუტების იმგვარი ჩანაცვლებით, რომელიც მთლიან საზოგადოებას ემსახურება. ფუნდამენტური რეფორმები მოიცავს საწარმოო საშუალებებზე საჯარო მფლობელობასა და ცენტრალიზებულ დაგეგმვას, რომელიც არსებულ ბაზარსა და პოლიტიკურ პროცესებს ჩაანაცვლებდა საინვესტიციო გადაწყვეტილებების პროცესის ფართო კოორდინაციით, სოციალური პრიორიტეტების ფორმირებისთვის დემოკრატიული პროცედურებითა და იმ ინდივიდუალური ქმედებების შეზღუვდით, რომელიც საზოგადოების გრძელვადიან ინტერესებს ეწინააღმდეგება.

ამ ხედვის ურბანულ დაგეგმარებასთან მისადაგებით მარქსისტმა მკვლევრებმა ძალიან კრიტიკული პოზიცია დაიკავეს დაგეგმარების პრაქტიკასთან და თეორიასთან მიმართებაში. ზემოთ განხილული არგუმენტები დაგეგმარების პლიუსებსა და მინუსებზე უგულებელყოფილია, როგორც უბრალოდ იდელოგიური რაციონალიზაცია, რომელიც ვერ ითვალისწინებს იმ მატერიალურ პირობებს, ისტორიულ და პოლიტიკურ ძალებს, რომელიც დასაბამს უდებს დაგეგმარებას და განსაზღვრავს მის როლს საზოგადოებაში. მარქსისტები ეთანხმებიან საბაზრო და პოლიტიკური კონკურენციის შეზღუდვებს, რომელიც ზემოთაც იყო განხილული და თითოეულ სფეროში მგეგმავთა მცდელობები, რომ კოლექტიური სიკეეთებით უზრუნველყოფა და გარე ფაქტორების კონტროლი განახორციელონ, განიხილება, როგორც კაპიტალის საჭიროებების ხელშეწყობა ქალაქის ფიზიკურ და სოციალურ განვითარებაზე კაპიტალიზმის გარდაუვალი წინააღმდეგობების მართვისთვის. მგეგმავთა მცდელობები, რომ გამოიყენონ მეცნირული ტექნიკა და პროფესიონალური კვალიფიკაცია, აღიქმება, როგორც სახელმწიფოს ქმედებების ლეგიტიმაცია კაპიტალის ინტერესებისთვის ისე, რომ მოხდეს მისი გაყვანა საზოგადოებრივ ინტერესებში, ნეიტრალურ პროფესიონალიზსა და სამეცნიერო რაციონალიზმში. რაც შეეხება მგეგმავთა მცდელობებს, ხელი შეუწყონ მარგინალიზებული ჯგუფების ინტერესების გატარებას, ეს არგუმენტი უგულებელყოფილია, რადგან ეს ფარისევლობაა და აბრკოლებს იმ სტრუქტურულ რეფორმებს, რომელიც საჭიროა საზოგადოებაში მათი პოზიციების რეალური გაუმჯობესებისთვის.

მიუხედავად იმისა, რომ მარქსისტული ხედვა ძალიან ღირებულია თანამედროვე დაგეგმარების მთლიანი სურათის გამოაშკარავებისთვის, მას აქვს აშკარა შეზუდვები დაგეგმარების პრაქტიკაში სახელმძღვალოდ. მკაცრი მარქსისტული ანალიზი, რომელიც ყველა სოციალურ ურთიერთკავშირსა და მთავრობათა მოქმედებებს ხედავს, როგორც კაპიტალის ინტერესით ნაკარნახებს, არ ახდენს სხვა მექანიზმის იდენტიფიცირებას საზოგადოების რადიკალური ტრანსფორმაციის გარდა, რაც უახლოეს მომავალში ნაკლებად სავარაუდოა: თუ საჭირო რეფორმები მხოლოდ მშრომელთა რევოლუციური ქმედებების შედეგი შეიძლება იყოს, ყველა მცდელობა, რომ საჭიროებაში მყოფთ დაეხმარო, უბრალოდ აბრკოლებს საჭირო სტრუქტურულ ცვლიებებს. არ არსებობს მნიშვნელოვანი როლი რეფორმისტი მგეგმავების მიმართ, რომლებიც ბუნდოვალ კლასობრივ პოზიციას იკავებენ მშრომლეთა და კაპიტალისტებს შორის. ამასთან მგეგმავთა მცდელობების უგულებელყოფა, რომ გამოიყენონ პროფესიული კვალიფიკაცია და სამეცნიერო მეთოდები საჯარო პოლიტიკის შემუშავებისას – რაც მათი მხრიდან არსებული არსებული სოციალური და ეკონომიკური ურთიერთობების ლეგიტიმაციასა და შენარჩუნებას უწყობს ხელს – მგეგმავებს სხვა პოლიტიკურ აქტორებთან ურთიერთობის მთავარ პოლიტიკურ რესურსს, მათ პროფესიულ კვალიფიკაციას ართმევს.

შედეგად, როგორც ზემოთ განხილული არგუმენტები დაგეგმარების დადებით და უარყოფით მხარებს, ისევე მარქსისტული არგუმენტები ვერ შეფასდება აბსტრაქტულად და საჭიროა მათი კრიტიკული ანალიზი არსებული ეკონომიკური და პოლიტიკური რეალობების ფონზე. ამგვარად, მიუხედავად იმისა, რომ თეორიულად მისაღებია არსებული საბაზრო და პოლიტიკური გადაწყვეტილებების პროცესების შეცვლა, დასავლური დემოკრატიების უმეტესობაში ამის ძლიან მცირე ალბათობა არსებობს. ტრადიციულ მარქსისტულ ანალიზში მგეგმავთა რევოლუციური როლის არარსებობის მიუხედევად, ისინი მოკლევადიანი რეფორმების დროს ეფქტურები შეიძლება იყვნენ სხვა პროგრესულ პროფესიონალებთან და დასახლებებში მოქმედ ორგანიზაციებთან მუშაობით. მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე დაგეგმარება, მართლაც, კაპიტალიზმის ინტერესებს ემსახურება, აუცილებელი არაა, იგივე მხოლოდ მათ ინტერესებს ემსახურებოდეს და იგი ცალსახად სჯობს ექსკლუზიურად საბაზო და პოლიტიკური კონკურენციის ფუნდამენტურად ნაკლოვან პროცესებზე დამოკიდებულებას.

დასკვნები და შედეგები

მოცემულმა დისკუსიამ თანამედროვე ინდუსტრიულ კონტექსში დაგეგმარების მხარდამჭერი და საწინააღმდეგო არგუმენტები განიხილა. ამ აშკარა მრავალფეროვნების უკან არსებობს დაფარული კონსენსუსი იმის თაობაზე, რომ საჯარო სექტორში დაგეგმარება 4 სოციალური ფუნქციის შესასრულებლადაა სასიცოცხლოდ მნიშვნლოვანი: ჯგუფის ან ინდივიდის ქმედების გარე ეფექტის გათვალისწინებით საზოგადოების საერთო ან კოლექტიური ინტერესის ხელშეწყობა, საჯარო და კერძო გადაწყვეტილების მისაღებად საინფორმაციო ბაზის გაუმჯობესება და საჯარო და კერძო ქმედებათა დისტრიბუციული ეფექტის გათვალისწინება.

პირველი საჭიროება ასახული იყო ეკონომიკურ არგუმენტებში, რომლის თანახმადაც სამთავრობო მოქმედება საჭირო იყო პატიმრის დილემის სიტუაციის მოსაგვარებლად და ისეთი საჯარო ან კოლექტიური სიკეთეებით უზრუნველსაყოფად, როგორიცაა, მაგალითად ჯანსაღი და სასიამოვნო გარემო, რომელიც ვერ იქნება ადეკვატურად უზრუნველყოფილი იდალურად კონკურენტული ბაზრის შემთხვევაშიც კი. მეორე გამომდინარეობდა ბაზრების უუნარობისგან, რომ წარმოებისა და მოხმარების იმ სოციალურ დანახარჯებს და სარგებელს გამკლავებოდნენ, რომლებიც საბაზრო ფასებში ან შემოსავლებში არ არის ასახული. მესამე ასახული იყო საჯარო და კერძო საჭიროებაში, რომ მოხდეს ლოკაციური გადაწყვეტილებების გრძელვადიან შედეგებზე უკეთ ინფორმირება ადეკვატურად ინფორმირებული საბაზრო გადაწყვეტილებების მისაღებად. მეოთხე მომდინარეობს იმ ფაქტიდან, რომ მხოლოდ საბაზრო კონკურენციას არ შეუძლია დისტრიბუციასთან დაკავშირებული საკითხები სოციალურად მისაღები ფორმით მოაგვაროს.

პლურალისტური ხედვის თანახმად, დაგეგმარება აუცილებელია ფართოდ განსაზღვრული ინტერესების წარმომადგენლობისთვის, რომლებიც ვიწრო ინტერესების მქონე ორგანიზებულ ჯგუფებს შორის კონკურენიის ფონზე იგრონირებულია. ამ ხედვით, ასევე საჭიროა, რომ წარმოდგენილი იყოს პოლიტიკური გადაწყვეტილებების გარე ეფექტი იმ ჯგუფებზე და ინდივიდებზე, რომლებიც პირდაპირ არ იყვნენ ჩართულნი პოლიტიკური გარიგების პროცესში. ალტერნატიული საჯარო პოლიტიკისა და ქმედებათა გრძელ და მოკლევადიან შედეგებზე უკეთესად ინფორმირება აუცილებელია ჯგუფური გარიგების პროცესის ხელშეწყობისთვის. ამავე ხედვით, მგეგმავებს მოეთხოვებათ, ემსახურონ და დაეხმარონ საზოგადოების იმ ნაწილს, ვისაც ეს ყველაზე მეტად სჭირდება, მათ, ვინც სისტემურად გამოთიშულია ჯგუფური გარიგების პროცესიდან.

ტრადიციული არგუმენტების თანახმად, საჭიროა, საზოგადოების კოლექტიური ინტერესი წარმოდგენილი იყოს და დაგემარება მთავრობის დამოუკიდებელ ფუნქციას წარმოადგენდეს, რომელიც საჯარო ინტერესის ხელშეწყობას ისახავს მიზნად. ინდივიდის ქმედების გარე ეფექტების გათვალისწინების საჭიროება ასახულია კონცეფციაში დაგეგმარების, როგორც ფართო კოორდინაციის თაობაზე. ამ ხედვით, დაგეგმარება საჭიროა ქალაქის ფიზიკური განვითარებისა და ამჟამინდელი ქმედებების გრძელვადიანი შედეგების შესახებ ინფორმაციით უზრუნველსაყოფად. დისტრიბუციასთან დაკავშირებული საკითხები ტრადიციული დაგეგმარების ძალისხმევაში, დაიცვას საჯარო ინტერესები, სამწუხაროდ, დიდწილად უგულებელყოფილია.

მიუხუდავად იმისა, რომ მარქსისტული ხედვა თანამედროვე დაგეგმარების პრაქტიკასთან მიმართებაში დიდწილად კრიტიკულია, იგი იზიარებს დაგეგმარებასთან მიმართებაში სხვა ხედვებში არსებულ არგუმენტებს. საჭიროება, რომ მოხდეს საზოგადოების კოლექტიური ინტერესის რეპრეზენტირება, ასახულია მარქსისტულ რეცეპტში, რომ არსებული დეცენტრალიზებული ბაზრები უნდა ცენტრალიზებული დაგეგმარებით შეიცვალოს, რაც საზოგადოების, როგორც მთლიანის, ინტერესებში იქნება. გარე ფაქტორების გათვალისწინების საჭიროება ასახულია მოწოდებებში, რომ მოხდეს საინვესტიციო გადაწყვეტილებების ფართო კოორდინაცია. მარქსისტული ხედვით, დაგეგმარების ინფორმაციის ტრადიციული ფორმები, პირველ რიგში, კაპიტალის ინტერესებს ემსახუება; ამგვარად ფუნდამენტური სოციალური ცვლილებების ხელშესაწყობად მგეგმავებს მოუწოდებენ, რომ საზოგადოებას მიაწოდონ ინფორმაცია კაპიტალისტული საზოგადოების საფუძვლად არსებულ რეალობაზე. საჭიროება, რომ აღმოიფხვრას ძალისა და სიმდიდრის მხრივ არსებული სტრუქტურული დისბალანსი, რაც თანამედროვე საზოგადოებას განსაზღვრავს, საფუძვლად უდევს მარქისტების მოწოდებას საზოგადოების რადიკალური რეფორმაციის თაობაზე.

მიუხედავად იმისა, რომ ოთხივე ხედვა თანხმდება, რომ თეორიულად დაგეგმარება საჭიროა ფუნდამენტური სოციალური მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად, თითოეული მათგანი თავისებურად აღიარებს, რომ დაგეგმარების ეს თეორიული არგუმენტები არასაკმარისია. თანამედროვე ეკონომისტები ამტკიცებენ, რომ საბაზრო კონკურენცია, თუ ის შესაბამისად სტრუქტურირებული და გაზრდილია, შესაძლოა, უფრო ეფექტური და სამართლიანიც იყოს, ვიდრე საჯარო სექტორის დაგეგმარება და რეგულაცია. ისეთმა კრიტიკოსებმა, როგორიც ლინდბლომია, აჩვენეს, რომ მგეგმავთა ტრადიციული მოდელები ცენტრალიზებული კოორდინაციის შესახებ შეუძლებელია დეცენტრალიზებულ დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ბოლო 1960-იანი და 1970-იანი წლების სოციალურმა კრიტიკოსებმა და დღევანდელმა მარქსისტმა კრიტიკოსებმა დამაჯერებლად აჩვენეს, რომ ტრადიციული დაგეგმარების პრაქტიკა, რომელიც ნეიტრალურ ტექნიკურ კომპეტენციასა და საჯარო ინტერესებსაა ამოფარებული, ძირითადად საზოგადოების ყველაზე მდიდარი და ძლიერი წარმომადგენლების ინტერესებს ემსახურებოდა.

დიდ ბრიტანეთსა და აშშ-ში ქალაქისა და სოფლის დაგეგმარების ექვსწლიანი გამოცდილების ობიექტურმა შეფასებამ უნდა გამოავლინოს ის უზარმაზარი სიცარიელე, რაც დაგეგმარების პოტენციალსა და მის ფუნქციონირებას შორის არსებობს. მიუხედავად რამდენიმე შესანიშნავი წარმატებისა, თანამედროვე საქმიანობის ძირითადი ნაწილი სტანდარტული გეგმების მომზადებაში, პოლიტიკური აზრთა სხვადასხვაობისთვის თავის აცილების მიზნით და ზედმეტად მოუქნელი და კონსერვატიული რეგულაციების რუტინული ადმინისტრირებითაა შეზღუდული. შესაბამიად, ღია რჩება კითხვა, დაგეგმარება მისი პრაქტიკის ამჟამინდელი ფომით იმსახურებს თუ არა ფართო საზაოგადო მხარდაჭერას, თუ პროფესიულ ჯგუფებსა და ინსტიტუციურ მექანიზმებს უკეთ შეუძლიათ ზემოთ ჩამოთვილი სასიცოცხლო ფუნქციების შესრულება. ამრიგად, ზემოხსენებული არგუმენტები დაგეგმარებაზე არ უნდა მივიღოთ, როგორც დაგეგმარების სტატუს-კვოს მხარდაჭერა, არამედ მათი ფუნქციაა, უბიძგოს პროფესიას, რომ დაისწავლოს საკუთარ შეცდომებზე, ააგოს და გააფართოოს საზოგადოებრივი ინტერესის, საინფორმაციო და პოლიტიკური კონცეფციები, რათა მისი სრული პოტენციალის რეალიზება შეძლოს.

წყაროები

1 See for example. Mannheim, Karl, Man and Society in an Age of Reconstruction. Studies in Modern Social
Structure. New York. Harcourt, Brace, and World, 1944. pp. 41-75; Tugwell, Rexford G. “Implementing the
General Interest”, Public Administration Review. 1 (1) Autumn 1940, pp. 32-49: Wootton, Barbara, Freedom Under
Planning. Chapel Hill, University of North Carolina Press, 1945: Hayek, Friedrich A. , The Road to Serfdom.
Chicago, University of Chicago Press, 1944; and von Mises, Ludwig, Planning for Freedom and Other Essays.
South Holland, Illinois, Libertarian Press, 1952.

2 Examples here include Schonfield, Andrew, Modern Capitalism, New York, Oxford University Press, 1965. and
Dahl, Roben A. and Undblom, Charles E., Politics. Economics, and Welfare, New York, Harper and Row, 1953.
The quotation is from Dahl and Lindblom, p. 5.

3 For recent critiques of planning see Friedman, Milton and Friedman, Rose, Free to Choose: A Personal Statement.
New York, Harcourt, Brace and Jovanovich, 1979: Simon, William E., A Time for Truth. New York. Reader’s
Digest Press, 1978: and Wildavsky, Aaron, “If Planning Is Everything, Maybe It’s Nothing”. Policy Sciences, 4 (3) June 1973, pp. 277-295.

4 The dramatically declining enrollments in American planning schools are documented and analyzed by
Krueckeberg, Donald A., “Planning and the New Depression in the Social Sciences”, Journal of Planning Education
and Research. 3 (2) Winter 1984. pp. 78-86.

5 Friedmann. John. ‘Planning as a Vocation,” Plan (Canada). 6 (2) April 1966, pp. 99-124 and 7 (3) July 1966, pp. 8- 26.

6 A similar definition of planning is proposed by Alexander, Ernest R.. “If Planning Isn’t Everything, Maybe It’s Something”. Town Planning Review. 52 (2) April 1981, pp. 131-142.

7 Mannheim, op. cit.

8 These writers are “classical” liberals in that their views of government and liberty are fundamentally different from those associated with contempo- rary liberalism. Classical liberals define liberty in the negative sense in which freedom is determined by the extent to which individuals’ actions are exter- nally constrained by the actions of
others; the wider the sphere of noninlerference, the greater an individual’s liberty. Thus to increase the (negative) liberty of individuals by decreasing the external interference of the stale, classical liberals call for a sharply reduced role for government in the domestic and foreign economy. “Contemporary” liberals, on the other hand, view liberty largely in the positive sense in which individuals are free when no internal constraints such as a lack of knowledge, resources, or opportunities restrain their actions. From this perspective, increasing the (positive) liberty of individuals, particularly the most deprived, requires deliberate government action to promote social welfare and reduce the internal constraints on individual action, even though this may restrain the actions (and negative liberty) of some individuals. Compare Friedman, Milton, Capitalism and Freedom. Chicago, University of Chicago Press, 1962. pp. 5-6: and Finer. Herman. Road to Reaction. Boston, Little, Brown and Co., 1945, pp. 221-228. Contemporary examples of the classical liberal argument include Hayek. op. cit.. Friedman and Friedman. op. cit.. Friedman, op. cit. and Sorensen. Anthony D. and Day. Richard A ‘Libertarian Planning”, Town Planning Review, 52
(4) October 1981, pp. 390-402.

9 Heilbroner, Robert L., The Worldly Philosophers. New York, Simon and Schuster, 1969 (3rd edn.), pp. 48-61:
Friedman and Friedman, op. cit., pp. 9-27.

10
See, for example, Bator, Francis M “The Simple Analytics of Welfare Maximization,” American Economic
Review, 47 (1) March 1957, pp. 22-59.
11
Seventeen more restrictive assumptions including perfectly divisible capital and consumer goods and an absence
of risk and uncertainty are identified by De V. Graaff, J., Theoretical Welfare Economics. London, Cambridge
University Press, 1957.
12
For analyses of the many empirical limitations of real markets see Lindblom, Charles E., Politics and Markets:
The World’s Politics-Economic Systems, New York, Basic Books, 1977, pp. 76-89 and 144-157; and Heilbroner,
Robert L. and Thurow, Lester C., The Economic Problem. Englewood Cliffs. Prentice Hall, 1978 (5th edn.). pp.
201-219.
13
Cohen. Stephen, Modern Capitalist Planning: The French Model. Cambridge, Harvard University Press, 1969;
Foster. Christopher, “Planning and the Market,” in Cowan, Peter (ed.). The Future of Planning: A Study Sponsored
by theCentreforEnvironmentalStudies. London, Heinemann. 1973, pp. 135-140. Meyerson, Martin, “Building the
Middle-range Bridge for Comprehensive Planning,” JournaloftheAmericanInstituteofPlanners, 22 (1) 1956,pp. 58-
64; and Skjei. Stephen S. “Urban Problems and the Theoretical Justification of Urban Planning.” Urban Affairs
Quarterly. II (3) March 1976. pp. 323-344.
14
Thus, for example, Adam Smith recognized that government must be responsible for ( I ) “protecting the society
from the violence and invasion of other independent societies”; (2) ‘establishing an exact administration of justice”;
and (3) “erecting and maintaining those public institutions and those public works, which … are … of such a nature
that profit could never repay the expense of an individual or small number of individuals.” Smith. Adam, An
Enquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (edited by Edwin Cannon), New York, Modern
Library, 1937, pp. 653, 669, and 681; his third category of justified state functions is discussed in pages 681-740.
Other government functions recommended by the classical economists include the regulation of public utilities, the
establishment of social insur- ance systems, the enactment of protective labor legislation, and compensatory fiscal
and monetary policy. See Robbins, Lionel. The Theon’ of Economic Policy in English Classical Political Economy.
London. Macmillan, 1952. esp. pp. 55-61.
15
The literature on public goods is extensive. For excellent reviews see Burkhead, Jesse and Miner, Jerry, Public
Expenditure. Chicago, Aldine, 1971. and Head. John G., Public Goods and Public Welfare, Durham, North Carolina,
Duke University Press, 1974. pp. 68-92 and 164-183. In the planning liter- ature see Moore. Terry, “Why Allow
Planners to do What They Do? A Justification From Economic Theory”, Journal of the American institute of Planners. 44 (4) October 1978, pp. 387-398. The discussion below generally follows that in Bator, Francis M., The
Question of Government Spending: Public Needs and Private Wants, New York, Collier Books, 1960. pp. 80-102.
16
Bator, op. cit., p. 104: Friedman and Friedman, op. dt., pp. 27-37. Similar arguments can be used lo justify
government provision of highways, dams, and other ‘decreasing cost” goods with large initial costs and decreasing
marginal costs: see Bator, op. cit.. pp. 93-95.
17
The relevant literature here is extensive as well. For excellent reviews see Mishan, E. J “The Postwar Literature on
Externalities: An Interpretive Review”, Journal of Economic Literature. 9 (1) March 1971, pp. 1-28, and Head, op.
cit., pp. 184-213. In the planning literature see Lee. Douglas B. Jr “Land Use Planning as a Response to Market
Failure” in de Neufville, Judith 1., (ed.). The Land Use Planning Debate in the United Slates. New York, Pleneum
Press, 1981, pp. 153-154
18
This example is adapted from Davis, Otto A., and Whinston, Andrew B. “The Economics of Urban Renewal”,
Law and Contemporary Problems. 26 (2) Winter 1961. pp. 106-117.
19
See the classic article by Garret Hardin, ‘The Tragedy of the Commons”, Science, 162, 13 December 1968, pp.
242-248. For more general discussions see Luce, Duncan and Raiffa, Howard, Games and Decision: Introduction
and Critical Survey, New York, John Wiley. 1957. pp. 88-154. In the planning literature see Moore, op. cit.,
20
Bator, op. cit., pp. 87-89; Musgrave. Richard S., The Theory of Public Finance: A Study in Public Economy, New
York, McGraw Hill, pp. 17-22. These points do not, of course, exhaust the economic arguments for and against
planning. Thus, while Friedman, op. cit., pp. 7-21, and Hayek, op. cit., pp. 43-118, defend unrestricted markets as
necessary to protect individual liberty, Barbara Wootton. op. cit., argues that government planning is fully
compatible with the whole range of cultural, civil, political, and economic freedoms. For other economic arguments for planning see Webber, Melvin, “Planning in an Environment of Change, Part Two: Permissive Planning”, Town
Planning Review. 39 (4) January 1969, pp. 282-284: Oxiey, op. cit. .and Lee, op. cit. More fundamental “Marxist”
critiques of reliance on competi- tive markets are considered below.
21
See Webber, op. cit., pp. 284-295; Lee. op. cit., pp. 158-164; Friedman. op. cit., pp. 84-107: Moore, op. cit.. pp.
393-396; and Foster, op. cit., pp. 153-165.
22
See. for example. Becker, Gary S., ‘Competition and Democracy”, Journal of Law and Economics. 1. October
1958, pp. 105-109, and Wolf. Charles Jr., “A Theory of Nonmarket Failure: Framework for Implementation
Analysis”, Journal of Law and Economics. 22 (1) April 1979. pp. 107-140.
23
See, for example, Lindblom, Charles E., “The Science of Muddling Through”, Public Administration Review, 19
(1) January 1959, pp. 79-88 and Wildavsky. op. cit.
24
Conolly. William E. (ed.). The Bias of Pluralism, New York. Atherton, 1969, pp. 3-13.
25
Lindblom, op. cit.. pp. 170-233, Elkin, Stephen L., “Market and Politics in Liberal Democracy”, Ethics. 92 (4)
July 1982. pp. 720-732: Miliband. Ralph, The State in Capitalist Society, New York, Basic Books. 1969.
26
Gamson. William A., “Stable Underrepresentation in American Society”. American Behavioral Scientist, 12 (1)
November/December 1968, pp. 15-21; Skjei. Stephen S., “Urban Systems Advocacy”. Journal of’the American
institute of Planners. 38 (1) January 1972, pp. 11-24: also see Dye, Thomas R. and Zeigler, L. Harmon, The Irony of
Democracy: An Uncommon Introduction to American Politics. North Scituate. Mass., Duxbury Press. 1975 (3rd
edn.), pp. 225-284.
27
Olson, Mancur, The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups, Cambridge, Harvard
University Press, 1965; Lowi, Theodore J., ‘The Public Philosophy: Interest-group Liberalism”, American Political
Science Review, 61 (1) March 1967, pp. 5-24. For an extensive discussion of other forms of “nonmarket failure” see
Wolf, op. cit.
28
See, for example, Rondinelli, Dennis A., “Adjunctive Planning and Urban Policy Development”, Urban Affairs
Quarterly. 6 (1) September 1971, pp. 13-39; and Skjei, Stephen S., “Urban Problems and the Theoretical
Justification of Planning”, Urban Affairs Quarterly, II (3) March 1976, pp. 323-344.
29
Davidoff, Paul, “Advocacy and Pluralism in Planning”, Journal of the American Institute of Planners, 31 (6)
November, 1965, pp. 331-338.
30
Krumholz, Norman, Cogger, Janice and Linner, John, “The Cleveland Policy Planning Report”, Journal of the
American institute of Planners. 41 (3) September 1975. pp. 298-304. Krumholz, Norman, “A Retrospective View of
Equity Planning: Cleveland, 1969-1979,” Journal of the American Planning Association, 48 (2) Spring 1982, pp.
163-174.
31
Peattie, Lisa R.. “Reflections on Advocacy Planning”, Journal of the American Institute of Planners. 34 (2) March
1968, pp. 80-88; Skjei. Stephen S., “Urban Systems Advocacy”, Journal of the American Institute of Planners. 38 ( I
) January 1972, pp. 11-24; Mazziotti, Donald F.. “The Underlying Assumptions of Advocacy Planning: Pluralism
and Reform,” Journal of the American Institute of Planners. 40 (1) January 1974. pp. 38. 40-47.
32
Klosterman Richard E.. “A Public Interest Criterion”, Journal of the American Planning Association. 46 (3) July
1980, p. 330: Barry, Brian. PoliticalArgument, New York, Humanities Press, 1965, pp. 234-235.
33
For examples of each argument see (1) Robinson, Charles Mulford, City Planning, New York, G. P. Putnams,
1916. pp. 291-303 (the quotation is from p. 291): (2) Howard. John T., “In Defense of Planning Commissions”,
Journal of the American Institute of Planners, 17 (1) Spring 1951, pp. 89-93: and Tugwell. op. cit.; and (3) Bettman,
Alfred, City and Regional Planning Papers (edited by Arthur C. Comey), Cambridge, Mass., Harvard University
Press, pp. 5-30, and Dunham. Allison, “A Legal and Economic Basis for City Planning”, Columbia Law Review, 58,
1958, pp. 650-671.
34
The earliest example of this concern in the planning literature known to the author is Webber. Melvin M
“Comprehensive Planning and Social Responsibility: Toward an AIP Consensus on the Profession’s Role and
Purposes”, Journal of the American Institute of Planners. 29 (4) November 1963, pp. 232-241.
35
For examples of these now-familiar critiques see Gans. Herbert J., “City Planning in America: A Sociological
Analysis” in Gans, Herbert J.. People and Plans: Essays on Urban Problems and Solutions, New York, Basic Books.
1963; Altshuler. Alan A., “The Goals of Comprehensive Planning”. Journal of the American Institute of Planners. 31
(5) August 1965, pp. 186-195: Bolan, Richard S. “Emerging Views of Planning”. Journal of the American Institute
of Planners. 33 (4) July 1967, pp. 233-246; and Kravitz, Alan S., “Mandaranism: Planning as Handmaiden to
Conservative Politics” in Beyle, Thad L.. and Lathrop. George T., (eds.). Planning and Politics: Uneasy Partnership,
New York, Odyssey Press, 1970.
36
Critiques of the rational planning model have dominated the planning theory literature for the last decade. For
reviews of this literature and their implications for contemporary planning practice see DiMento, Joseph F., The
Consistency Doctrine and the Limits of Planning. Cambridge. Mass., Oelgeschlager, Gunn, and Hain, 1980. pp. 44-
117: and Alexander, Ernest R., “After Rationality, What? A Review of Responses to Paradigm Breakdown”, Journal
of the American Planning Association, 50 (1) Winter 1984. pp. 62-69.
37
Examples here include Castells, Manuel, The Urban Question: A Marxist Approach, Cambridge, Mass., The MIT
Press, 1977: Harvey, David, Social Justice and the City, Baltimore, Johns Hopkins University Press, 1973, pp. 195-
238; Paris, Chris (ed.). Critical Readings in Planning Theory, Oxford, Pergamon, 1982. and the articles cited in
footnote 39 below.
38
Harrington, Michael, Socialism, New York, Saturday Review Press, 1972, pp. 270-307; Baran, Paul A., The
Longer View: Essays Toward a Critique of Political Economy. New York, Monthly Review Press, 1969, pp. 144-
149. Huberman, Leo and Sweezy, Paul M, Introduction to Socialism, New York. Monthly Review Press, 1968, pp.
60-65.
39
See, for example, Fainstein, Norman 1. and Fainstein, Susan S., ‘New Debates in Urban Planning: The Impact of
Marxist Theory Within the United Stales’, InternationaIJournalof Urban and Regional Research. 3 (3) September
1979, pp. 381403: Beauregard, Robert A., ‘Planning in an Advanced Capitalist State’ in Burchell, Robert W. and
Sternlieb, George (eds.), Planning Theory in the 1980s: A Search for New Directions, New Brunswick, N.J. Center
for Urban Policy Research, 1978: Harvey, David, ‘On Planning the Ideology of Planning’ in ibid., Boyer, M.
Christine. Dreaming the Rational City: The Myth of City Planning. Cambridge, Mass., The MIT Press, 1983.
40
The discussion here draws heavily on that in Fainstein and Fainstein, op. Cit.
41
See also Branch, Melville C., ‘Delusions and Defusions of City Planning in the United States”, Management
Science, 16 (12) August 1970, pp. 714-732, and Branch. Melville C., ‘Sins of City Planners”, Public Administration
Review. (1) January/February 1982, pp. 1-5.
42
See Alexander, op. cit.. pp. 138-140: Klosterman. op. cit.: Forester, John. ‘Critical Theory and Planning Practice”,
Journal of the American Planning Association. 46 (3) July 1980, pp. 275-286: Clavel, Pierre, Forester. John and
Goldsmith, William W. (eds.). Urban and Regional Planning in an Age of Austerity, New York, Pergamon, 1980:
and Dyckman, John W., “Reflections on Planning Practice in an Age of Reaction”, Journal of Planning Education
and Research, 3 (1) Summer 1983. pp. 5-12.